توجه: این مقاله صرفا برای افزایش آگاهی بیماران بوده و به هیچ عنوان جهت ارائه مشاوره پزشکی تخصصی نمی باشد. لذا انجمن جراحان عروق ایران نمی تواند مسئولیت هر گونه ضرر و زیان ناشی از استفاده از این اطلاعات را در روند درمان بیماران بپذیرد. لازم است در تمام موارد بیماران با یک جراح عروق مشورت نمایند و مطابق دستورات ایشان عمل نمایند.
ترومبوز وریدی عمقی (DVT) وآمبولی ریوی چه هستند؟
ترومبوز وریدی عمقی یعنی لخته شدن خون در وریدهای عمقی ساق و میتواند باعث تورم و درد در ساق شود ولی اغلب بدون هیچگونه علامتی میباشد. ترومبوز وریدی عمقی میتواند بطور کامل برطرف شود زیرا لخته با مکانیسم طبیعی بدن حل شده و از بین میرود. اگر ترومبوز وریدی در وریدهای عمقی به سمت بالا گسترش پیدا کند دو حالت میتواند اتفاق بیفتد:
۱- لخته میتواند در داخل ورید جابجا شود و از طریق وریدهای اصلی و قلب وارد ریه ها شود. به این حالت آمبولی ریوی گفته میشود. آمبولی های کوچک ریوی میتوانند باعث درد قفسه صدری و گاهی سرفه حاوی خون شوند. آمبولی های متعدد یا بزرگتر میتوانند باعث تنگی نفس شوند. یک آمبولی ریوی بزرگ که عروق خونی اصلی ریه ها را مسدود کند کشنده خواهد بود.
۲- لخته میتواند باعث انسداد مزمن در وریدهای عمقی یا صدمه به دریچه های آنها شود و منجر به تورم طولانی مدت و گاهی مشکلات پوستی در ناحیه مچ پا شود.
چرا ترومبوز وریدی عمقی ایجاد میشود؟
همه وریدهای ساق حاوی دریچه هایی هستند که بایستی جریان خون را به سمت بالا و به سوی قلب هدایت کنند. ورید های عمقی در بین عضلات قرار دارند و فعالیت عضلانی (حرکت دادن پاها و راه رفتن یا هرگونه ورزش پا) به پمپاژ خون در این وریدها کمک میکند. وقتیکه پاها غیر فعال هستند و مخصوصا وقتیکه در حالت نشسته یا ایستاده هستیم خون در وریدهای عمقی به حالت سکون میماند. باقیماندن خون به حالت سکون در نهایت منجر به ترومبوز میشود.
نشستن در حالت خم بودن زانوها (مثل نشستن روی صندلی هواپیما یا صندلی اتوبوس) همچنین میتواند باعث محدود کردن جریان خون وریدهای ساق شود. هر چه زمان بیشتری خون در حالت سکون باشد احتمال ایجاد لخته بیشتر میباشد. اگر خون بصورت غیرمعمول “غلیظ ” یا “چسبنده” باشد احتمال لخته شدن بیشتر میباشد: این حالت میتواند در اثر از دست دادن آب بدن و بعضی بیماریهای داخلی ایجاد شود.
چه کسی در خطر ترومبوز وریدی عمقی میباشد؟
شواهد قوی در مورد افرادیکه بعلت مسافرتهای طولانی در خطر ترومبوز وریدی عمقی هستند دیده نشده است، ولی بر اساس شواهدیکه از اعمال جراحی بدست آمده است موارد زیر باعث افزایش خطر آن میشوند:
۱- داشتن سابقه قبلی ترومبوز وریدی عمقی یا آمبولی ریوی
۲- داشتن یک عمل جراحی بزرگ اخیر
۳- حاملگی
۴- مصرف قرص های ضدبارداری یا داروهای هورمونی (HRT)
۵- داشتن بیماری بدخیم (سرطان)
۶- چاقی (اضافه وزن داشتن)
۷- بیماری شدید قلبی
۸- بعضی بیماریهای خونی
۹- داشتن وریدهای واریسی
احتمال خطر ایجاد ترومبوز وریدی عمقی در افرادیکه بیشتر از یکی از این فاکتورهای خطر را داشته باشند بالاتر میباشد.
احتمال خطر چقدر زیاد است؟
برای بیمارانیکه هیچکدام از فاکتور های خطر لیست شده در بالا را ندارند احتمال ایجاد ترومبوز وریدی عمقی (حتی در پروازهای طولانی) خیلی کم میباشد.
چگونه خطر ترومبوز وریدی عمقی را کم کنیم؟
در حال حاضر شواهدی وجود دارد که پوشیدن جوراب های فشاری زیر زانو باعث کاهش خطر ترومبوز وریدی عمقی در بیماران با فاکتورهای خطر بالا میشود.
چونکه افراد کمی بدون فاکتور خطر دچار ترومبوز وریدی عمقی یا آمبولی ریوی در اثر سفرهای طولانی میشوند، در حال حاضر شواهد قطعی درباره دیگر اقدامات کاهش دهنده خطر ترومبوز وریدی عمقی وجود ندارد. هر چند بر اساس آنچه که در حال حاضر درباره علل ترومبوز وریدی عمقی شناخته شده و روش های موفق پیشگیری از آن که در بیمارستان ها بکار میروند موارد زیر اقدامات احتیاطی عاقلانه بخصوص در پروازهای طولانی و دیگر سفرهایی که چندین ساعت طول میکشند هستند:
۱- پاهای خود را حرکت دهید: در حالتیکه زانوها خم هستند برای چندین ساعت ننشینید. هر چند وقت زانوها را صاف کنید و پاها را از ناحیه مچ به بالا و پایین حرکت دهید.برای صاف کردن زانوها بایستید. صاف کردن و حرکت دادن ساق باعث کاهش ساکن بودن جریان خون در وریدهای عمقی ساق شده و ساده ترین و موثرترین کاری میباشد که شما میتوانید انجام دهید. در راهروی محلی که هستید راه بروید.
۲- از دهیدراتاسیون ( کم آب شدن بدن) جلوگیری کنید: مقدار زیادی مایع بنوشید- آب بهترین است. از نوشیدن زیاد الکل اجتناب کنید زیرا منجر به کم آب شدن بدن میشود.
۳- جورابهای فشارنده اندام بپوشید: جورابهای فشارنده باعث کاهش خطر ترومبوز وریدی عمقی میشوند. آنها همچنین به جلوگیری از تورم ناحیه مچ پا که خیلی از افراد در سفرهای طولانی تجربه میکنند کمک میکنند.
جورابهای فشاری زیر زانو راحت ترین نوع جوراب هستند و به انداره جوراب های پوشاننده تمام اندام موثر هستند. جورابهای طبی فشاری در سه کلاس مختلف وجود دارند: کلاس ۱ و کلاس ۲ برای اکثر افراد مناسب هستند. ( کلاس ۳ برای این منظور خیلی پر فشار میباشد). در صورت نیاز این جورابها میتوانند توسط پزشک تجویز شوند.
آسپیرین: خوردن یک قرص آسپیرین (۷۵ میلی گرمی یا ۳۰۰ میلی گرمی) چند ساعت قبل از یک مسافرت طولانی ممکن است که محافظت بیشتری در مقابل ترومبوز وریدی عمقی بکند. این نوع درمان همیشه باید با توصیه یک پزشک باشد.
داروهای ضد انعقادی: داروهای ضد انعقادی خاصی (مثلا تزریق هپارین یا خوردن وارفارین ) ممکن است که برای عده کمی از افرادیکه بیماریهای طبی خاصی با خطر بالای ترومبوز وریدی عمقی دارند توصیه شود. این نوع درمان همیشه باید با توصیه یک پزشک باشد.
